Wandeling B - deel 5 "Kop van Zuid" (5,4 + 2,9 = 8,3km)

...over de Erasmusbrug door de Kop van Zuid, Feijenoord en de Afrikaanderwijk...

Kaart van het eerste deel van de wandeling Nummers <1> t/m <7> in de tekst corresponderen met nummers op de kaart.
Restaurants op de Kop van Zuid

De wandeling begint bij Metrostation Leuvehaven bij de uitgang voor het Hotel Inntel.

<1>

Metro Leuvehaven (lijn D en E)

Tramhalte lijnen 8 en 23, 25

We lopen richting het stoplicht, steken daar over en lopen de Erasmusbrug aan de oostelijke zijde (links) over.

De Erasmusbrug is in 1996 geopend en kreeg al voor de voltooiing de bijnaam "Zwaan". Het is een tuibrug en de pyloon is ruim 123m hoog. De brug is ontworpen door architect Ben van Berkel. Dat was op zich al groot nieuws. De brug kwam opnieuw in het nieuws toen de tuien bij een combinatie van matige wind en lichte regen heftig gingen trillen (harde storm was geen probleem!). Deze kinderziekte was snel uit de wereld door het aanbrengen van nieuwe schokbrekers. De brug vormt een essentieel onderdeel van het project om de Kop van Zuid bij het stadscentrum te betrekken. De brug verlengt de economische as Coolsingel-Schiedamsedijk naar zuid en verbindt deze met de Laan op Zuid. Het monumentale karakter van de brug maakt het tot een blikvanger van de eerste orde en het beeldmerk van de stad. Als directeur van de dienst Stadsontwikkeling was stedenbouwkundige Riek Bakker de grote motor achter de ontwikkeling van dit gebied.

De brug oplopend zien we aan de linkerhand het Noordereiland liggen. De kade waar we tegenaan kijken is de Maaskade. Het meest rechtse deel van het eiland is in de oorlog verwoest. Meer naar links zien we nog veel van de oorspronkelijke bebouwing van handelshuizen, herenhuizen en bedrijfspanden uit de laat 19^e eeuw.

We houden midden op de brug even stil en kijken stroomopwaarts (links).

Aan de noordoever zien we een serie hoogbouw, die beeld bepalend is voor het Rotterdamse waterfront. Van links naar rechts zien we:

• Drie torenflats "Boompjes" (beton, wit/grijs)
• Gebouw de Maas (glas, donkerblauw) Hierin zijn onderdelen van Rijkswaterstaat gevestigd
• De woontoren Red Apple, (zie wandeling A deel 2)
• Willemswerf (wit), het hoofdkantoor van Rederij Maersk (zie wandeling A deel 2)
• Het Witte Huis (wit), de eerste hoogbouw in Nederland (zie wandeling A deel 2)

We lopen de brug verder af en slaan bij het stoplicht rechtsaf.

We kijken nu tegen het "Belvedère" aan, het eerste gebouw op de Wilhelminapier dat we tegenkomen. Dit gebouw  van de hand van Renzo Piano (Parijs) is het regiokantoor van het telecombedrijf KPN. Alle gevels van dit gebouw zijn anders. Aan de zijde van het Wilhelminaplein zou oorspronkelijk een groot beeldscherm op de gevel worden aangebracht van 98 x 40 meter. Deze gevel helt iets voorover. Dit plan is echter verlaten en daarvoor in de plaats is een lichtspel gekomen van groene blokjes. Deze blokjes worden gebruikt voor animaties. Een derde van de animaties wordt ontworpen door studenten van de Kunstacademie. De rest zijn promoties voor KPN, respectievelijk Rotterdam. Na 22 uur 's avonds toont de gevel de actuele stand van de maan. Dit is gedaan om de bewoners van het Noordereiland 's avonds een rustiger beeld te gunnen. Boven de parterre bevindt zich een lichtkrant.  De wand wordt gestut door een elegant vormgegeven pijler van ongeveer 45 meter.

Vanaf de brug gaan we rechtsaf de helling af en lopen de kade langs, rechts van het Belvedere en komen aan de Holland-Amerikalijnkade.

Achter het Belvedere rijst het imposante gebouw De Rotterdam op. Het bestaat uit 3 aan elkaar gekoppelde torens van 150 meter hoog, die halverwege verspringen, zodat een overstek onstaat en het enorme gebouw speelser lijkt. Het gebouw is al in 2001 ontworpen door  Rem Koolhaas van het in Rotterdam gevestigde bureau OMA. Het duurde een tijd voordat er partijen gevonden werden om het gebouw te ontwikkelen en er huurders voor te vinden. De bouw startte in 2009, toen de gemeente besloot om de dienst stedelijke ontwikkeling naar dit gebouw te laten verhuizen. In 2014 wordt het gebouw in gebruik genomen. De torens zullen gevuld worden met een hotel, kantoren en appartementen. Daarnaast zijn er allerlei winkels, horecagelegenheden en sportfaciliteiten voorzien in de lagere etages, de voet waarop de drie torens rusten. Qua vloeroppervlak is De Rotterdam, met 160.000m² het grootste gebouw van Nederland, terwijl het maar een grondoppervlak in beslag neemt dat niet groter is dan een voetbalveld.

Voorbij  het gebouw De Rotterdam zien nu de gevel van de de voormalige vertrekhal van de Holland-Amerikalijn. Nu is het de Cruise Terminal Rotterdam. De Wilhelminapier waar we nu staan was vanaf 1872 grotendeels in handen van de Holland-Amerikalijn, dat hier haar hoofdkantoor had en een groot aantal loodsen. De HAL onderhield tot 1972 een lijndienst tussen Rotterdam en New York. Veel emigranten uit West- en Midden-Europa, die een nieuwe start in Amerika wilden maken zetten hun laaste schreden op Europese bodem op deze kade. Ook had de HAL hier een landverhuizershotel, waar emigranten de nacht voor vertrek naar de Nieuwe Wereld konden doorbrengen. De meeste loodsen werden in 1940 verwoest. Het landverhuizershotel werd na beëindiging van de lijnvaartdienst gesloopt. In 1946 werd hier voor transatlantische passagiers een vertrekhalgebouwd door Brinkman, Van den Broek en Bakema, alledrie exponenten van het Nieuwe Bouwen. Het gebouw bestaat uit een betonconstructie van zes schaaldaken. De zijgevels zijn geheel voorzien van glas. De HAL stopte met de lijnvaart in 1972. Door de concurrentie van de luchtvaart was het niet meer rendabel. De HAL legde zich daarna toe op cruises, met name in het Caïribisch gebied. Nu cruises ook in Europa steeds populairder worden, is de terminal een aankomst- en vertrekpunt voor een groeiend aantal Cruiseschepen.  Inmiddels doen jaarlijks zo'n 30 cruise schepen Rotterdam aan, waaronder een groot aantal van de Holland-Amerikalijn.

We lopen verder langs de kade.

Naast de Cruisterminal staat aansluitend het gebouw van Marine Safety Rotterdam. Het gebouw is de verpakking van een enorme simulator, waarmee (toekomstige) stuurlieden en kapiteins kunnen oefenen in het besturen van schepen. Het glazen gebouw is ontworpen door Sir Norman Foster, wiens bureau ook verantwoordelijk is voor het masterplan van de gehele Wilhelminapier. Naast het gebouw staat het World Port Center, eveneens een ontwerp van Foster and Partners. In dit bedrijfsverzamelgebouw zijn bedrijven en instellingen gevestigd die een relatie hebben met de scheepvaart en de haven, waaronder het Havenbedrijf Rotterdam, de Havenwerkgeversvereniging SVZ en het calamiteitencentrum van de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond. Het WPC bestaat uit twee torens. De mast reikt tot 145 meter. Boven de 29e etage, op 110 meter hoogte, is een uitkijkplatform. Op de 31ste en 32ste etage zijn conferentieruimten. Verderop op het Koninginnehoofd staat het kunstwerk 'Lost Luggage' van Jeff Wall . Het is een herinnering aan de massale emigratie naar o.a. de Verenigde Staten, vanaf deze kade.

We lopen tot aan het einde van de pier en volgen de kade naar links.

<2>

We krijgen nu goed zicht op het voormalige hoofdkantoor van de Holland Amerikalijn. Sinds 1992 is hier het Hotel New York gevestigd. De HAL liet in 1901 op deze plek haar kantoor bouwen. De architecten Müller en Drooglever Fortuyn ontwierpen het eerste deel van een gebouw dat nog drie maal zou worden uitgebreid. Van dit oorspronkelijke gebouw resteert alleen nog de noordgevel. In 1908 kregen de architecten de opdracht om samen met Van der Tak een aan de oostzijde uitbreiding te ontwerpen voor magazijnruimte. In 1916 werd de noordgevel gewijzigd en kwam de toren met klok tot stand. In 1918 werd ook de zuidgevel onderhanden genomen en kwam er een tweede toren met windroos. In 1920 kreeg het gebouw het huidige westfront. Bij de uitbreidingen is gestreefd naar een zo groot mogelijke eenheid in stijl. Het gebouw heeft m.n. in de decoratie veel Jugendstil elementen. In de gevel zijn vier reliëfs aangebracht met elk twee figuren uit de verschillende werelddelen. 

Bij de verbouwing tot Hotel New York is ook in het interieur veel aandacht besteed aan het maritieme karakter van het gebouw. De hotelkamers zijn allen verschillend. Ook het restaurant en grand-café zijn de moeite waar om even te bekijken. Naast het hotel ligt de aanlegstijger van de Watertaxi, die een verbinding onderhoudt met de Veerhaven en de Leuvehaven aan de andere kant van de Nieuwe Maas.

Achter het Hotel New York is het 150 meter hoge appartementencomplex Montevideo verrezen. Het is ontwerp van Francine Houben en werd in 2006 opgeleverd. Achter de verschillende geveltypen zitten ook verschillende soorten appartementen, elk voor een andere doelgroep. Op de bovenste etage is een penthouse gelegen.

We lopen links om het gebouw heen.

Aan de linkerhand zien we het voormalig werkplaatsgebouw Las Palmas. Het werd in 1953 gebouwd als werkplaatsengebouw voor de HAL naar een ontwerp van Van den Broek en Bakema. De architectuur is geheel in lijn met de uitgangspunten van het vooroorlogse nieuwe bouwen. De helft van het pand is bestemd voor vier culturele instellingen. Naast het Nederlands fotomuseum zijn dat de BeeldFabriek (cursuscentrum) en SKVR Fotografie en Media (educatie) en evenementenruimte LP II (voor exposities en kleinschalig theater, beurzen, symposia etc.). Het gebouw is in 2006 opgeleverd. De andere helft van het gebouw is in gebruik als restaurant. De bekende kok Herman den Blijker is eigenaar van het restaurant dat toepasselijk "Las Palmas" is genaamd. Boven op het dak van het gebouw staat een ellipsvormige opbouw, waarin het kantoor van projectontwikkelaar OVG is gevestigd. Aan de rechterhand staat de woontoren New Orleans. Tot nu toe met 160 meter het hoogste woongebouw in Nederland. Architect is de Portugees Alvaro Silva. De naam van het gebouw, verwijst - net als bij de Montevideo - naar een pakhuis van de Holland Amerikalijn dat op deze pier heeft gestaan. De gevels die in natuursteen zijn uitgevoerd stralen een soort luxe uit. In de voet van het gebouw zit het theater en filmhuis Lantaren-Venster, waar in zes zalen arthouse films worden gedraaid. Boven de bioscoop is een gym voor de bewoners van het complex, een zwembad en een zonneterras. Volgens het masterplan voor dit gebied zullen, zodra de marktomstandigheden het toelaten nog een aantal woontorens worden gebouwd, eveneens vernoemd naar pakhuizen van de HAL.

We lopen verder over de Platekade

Links zien we het pakhuizen complex Celebes/Borneo/Java/Sumatra van het voormalig overslagbedrijf Pakhuismeesteren. Het kwam tot stand in 1940-41. Het diende voor de opslag van thee, zaden en aardnoten. Er zijn plannen voor herontwikkeling als appartementen complex, maar het blijkt moeilijk om een plan te maken waarin de monumentale aspecten van het pakhuis met weinig ramen, kunnen worden verenigd met de eisen die bewoners zullen stellen aan een aantrekkelijk appartement om in te wonen.

Dit pakhuis wordt door het straatje Edam gescheiden van het Leidsche Veem.

We lopen door Edam terug naar de Wilhelminakade en slaan rechtsaf.

Het Leische Veem werd in 1898 voltooid naar ontwerp van C. van Seem. Het pand is opgetrokken in rode baksteen en heeft versieringen ontleend aan de neo-renaissance. Granieten gevelstenen dragen de namen van de zeehelden De Ruyter, Tromp en De With. Samen met de nieuwbouw ernaast vormt het nu een complex voor studenten- en jongerenhuisvesting. Naast het Leidsche Veem staat  het nieuwe Luxor Theater, naar een ontwerp van Peter Wilson (Architekturbüro Bolles & Wilson). Het oude gebouw aan de Kruiskade voldeed niet meer en met de bouw van een nieuw theater op deze locatie heeft de Kop van Zuid een culturele impuls gekregen. Het theater is in 2001 geopend en is met 1500 zitplaatsen het grootste van de stad. Hier komen de grote producties op het gebied van musical & muziektheater, show & variété, cabaret, theaterconcerten, jeugd & familie, opera en dans .

Weer terug bij de oprit van de Erasmusbrug steken we bij het stoplicht over en lopen over het Wilhelminaplein langs de waterkant.

Metro Wilhelminaplein (lijnen D en E)

Tramhalte lijn 20/23/25

<3>

Rechts zien we de Wilheminahof en de Wilhelminatoren. Het bruinrode complex Wilheminahof (Kraaijvanger Urbis; 1997) huisvest de kantoren van de Arrondissementsrechtbank en het Kantongerecht van Rotterdam. In het gebouw is een opening die toegang biedt tot een  openbaar middenterrein (met een standbeeld van Koningin Wilhelmina van Willem Verbon uit 1999), het metrostation en een winkelcentrum. Het granieten gebouw ervoor biedt ruimte aan zittingszalen voor het gerecht. In de roodbruine gebouwen (Cees Dam & Partners; 1997) erachter zijn de Belastingdienst en de Douane gevestigd. De ellipsvormige Wilheminatoren is een bedrijfsverzamelgebouw. 

We vervolgen onze route langs de waterkant. 

We lopen nu langs de Koningshaven, die het Noordereiland scheidt van het oorspronkelijke eiland Feijenoord. Al in 1858 ontwierp stadsarchitect Rose een plan voor uitbreiding op Feijenoord. De gemeenteraad was afhoudend. Na de door de regering Thorbecke afdwongen overbrugging van de Nieuwe Maas ten behoeve van de spoorlijn Amsterdam-Den Haag-Rotterdam-Antwerpen, kwam de planvorming in een stroomversnelling. Met het oog op de komende spoorlijn en de veranderende havenfunctie van Rotterdam (van opslaghaven naar transitohaven ten behoeve van het opkomende Ruhrgebied in Duitsland) werden de plannen voor Feijenoord aangepast. L Pincoffs, gemeenteraadslid en ondernemer, neemt in 1872 het initiatief tot de oprichting van de Rotterdamsche Handelsvereniging, die met de gemeente overeenkomt om het gebied te exploiteren. In 1878 komen de Maasbruggen gereed. Een jaar later gaat de RHV failliet en neemt de gemeente het heft in handen. 

Op de hoek aan het water staat de Maastoren. Met 165m is dit het hoogste gebouw van Nederland. Het gebouw wordt gebruikt door het accountantskantoor Deloitte en het notariskantoor AKD. De toren is gerealiseerd op een stukje ingepolderde Koningshaven op de Kop van Zuid. Bij het ontwerp van het gebouw is veel aandacht besteed aan duurzaamheid. Zo wordt het gebouw gekoeld en verwarmd met een systeem dat gebruik maakt van  het water in de Nieuwe Maas en warmte opslag in de bodem. Het Maaswater wordt ook gebruikt voor de sprinkelinstallatie. Het gebouw is in 2010 geopend. Buiten kantooruren is de parkeergarage openbaar, wat handig is voor de bezoekers van het Luxor theater.  

We lopen met de weg mee naar rechts en slaan linksaf de Spoorweghavenbrug over.

Rechts voor ons zien we de bebouwing van de Landtong tussen de Spoorweghaven en de Binnenhaven. Beide havens werden gegraven aan het eind van de 19e eeuw en maken deel uit van de havenuitbreidingen op Feijenoord. De spoorweghaven is inmiddels voor de helft gedempt om ruimte te maken voor de woningbouw van de Kop van Zuid. De bebouwing van de landtong bestaat uit vijf flinke bouwblokken (1994-96) ontworpen door F.J. van Dongen (Architecten CIE). Twee rechte aan beide uiteinden en drie trapsgewijs oplopende blokken, met grote daktuinen voor de penthouses. Tussen de blokken staan haaks een soort herenhuizen met grote vensterpartijen en split-level woonkamers.

Over de brug houden we links aan.

We komen langs het monument voor Loods 24. Gemeenteloods 24 was tijdens de Duitse bezetting in de Tweede Wereldoorlog het verzamelpunt voor de Joden die in Rotterdam en de Zuidhollandse eilanden door de Duitsers waren opgepakt. Van hier werden, met name tussen 1941 en 1943 duizenden joden afgevoerd naar de vernietigingskampen in Duitsland en Polen. De loods is inmiddels afgebroken. Er rest hier nog slechts een stukje van de omheining. Naast de muur van Loods 24 staat sinds 2013 het kindermonument, dat de 686 Joodse kinderen herdenkt, die vanuit Rotterdam via deze plek zijn afgevoerd naar de vernietigingskampen. Omdat kinderen niet konden werken in de kampen, werden zij in de meeste gevallen bij aanomst meteen vergast. Op een tableau in een halfronde cirkel staan de namen van al deze kinderen. De onthulling van het Joods Kindermonument ging gepaard met een onderwijsproject. Dit project waaraan honderden kinderen uit groep 7 in de scholen van onze stad deelnamen, is niet alleen voor dit ene  jaar, maar zal elk jaar terugkeren in de lessen onder de titel "Jij hoort in onze klas". Kinderen zullen lerend over het verleden, gevoelig gemaakt worden voor de eerbied die zij vandaag koesteren mogen voor mensen en kinderen die anders zijn dan zij zijn. 

Als we over het water kijken zien we in de verte de Koninginnebrug. De brug stamt uit 1924 en vervangt deoorspronkelijke draaibrug uit de jaren zeventig van de 19^e eeuw. Voor die tijd onderhielden veerdiensten de verbinding tussen de maasoevers. De Maasbruggen waren tot 1942 de enige vaste oeververbinding over de Maas. Achter de Koninginnebrug zien we de Hef. Deze spoorbrug uit 1927 verving ook een draaibrug. Het principe van de hefbrug is ontleend uit de Verenigde Staten waar het al in 1850 werd toegepast. Modernisten liepen weg met het ontwerp, dat sterk functioneel is en niets van de gebruikte techniek camouffleert. Na de opening van de spoortunnel in 1993 werd de brug overbodig. Hij is echter behouden als beeldbepalend monument.

 

We vervolgen onze weg langs de Stieltjesstraat lopen onder het poortgebouw door en steken de Binnenhavenbrug over.

Het poortgebouw was één van de eerste gebouwen die de Rotterdamsche HandelsVereeniging op Feijenoord liet bouwen. Pincoffs vestigde hier het kantoor van de RHV. Het in 1879 gebouwde ontwerp van J.S.C. van der Wal is ecclectisch van stijl. Nog in het jaar van de opening ging de RHV van Pincoffs op de fles, waarop Pincoffs het hazepad koos en via Antwerpen naar Amerika vluchtte. Het pand werd tot 1901 aan de Holland Amerikalijn verhuurd, waarna het gemeentelijk havenbedrijf er een tijd kantoor hield. Eind zeventiger jaren, was er veel beroering rond het pand, omdat de gemeente overwoog het pand een bestemming als Eroscentrum te geven en zo de prostitutie in deze buurt te concentreren. De bewoners van de Afrikaanderwijk en Feijenoord kwamen in opstand en de gemeente zag af van de plannen. Na dit bestuurlijke debacle kwam de Kop van Zuid juist in beeld als toplocatie voor woningbouw, kantoren en recreatie. Links op de kade zien we de Villa Zebra. Villa Zebra is bedoeld om kinderen vertrouwd te maken met kunst. Er zijn grappige, grote, kleine en heel bijzondere kunstwerken. Kinderen kunnen zelf aan de slag in een van de werkplaatsen. Hun ouders kunnen ze achterlaten in het Zebracafé.

Tegenover Villa Zebra staat op de hoek het voormalige kantoor der Douane en Belastingen uit 1879.  Ook dit gebouw is in opdracht van de RHV van Lodwijk Pincoffs gebouwd. Na enige tijd van leegstand is het gebouw recent heropend als luxe suite hotel. Het kleinschalige hotel met 17 kamers heet heel toepasselijk ook Pincoffs.

We kunnen nu, rechtsaf het Vrij Entrepot gebied in.

<4>

Als we het Vrij Entrepot gebied inlopen zien we links een apartementencomplex aan het halfrond liggen.

Voor ons staat het Entrepotgebouw "De Vijf Werelddelen". Het gebouw uit 1879, ontworpen door Ir. Stieltjes, was nog door de RHV gerealiseerd en destijds een van de meest moderne pakhuizen ter wereld. In het gebouw konden binnenkomende goederen bedoeld voor doorvoer naar het buitenland vrij van invoerrechten worden opgeslagen, voordat ze werden uitgevoerd. In 1995 werd het verbouwd tot apartementengebouw. De namen van de vijf continenten op de gevel herinneren nog aan de oorspronkelijke functie van het gebouw. Op de begane grond is een bijzondere vestiging van Jumbo, gespecialiseerd in exotische producten. Daarnaast was een rijke schakering aan restaurants met keukens uit alle werelddelen voorzien. Voor de ingang van de Jumbo staat het standbeeld van Lodewijk Pincoffs. De ondernemer en raadslid die rond 1870 de aanstoot gaf tot de ontwikkeling van de havengebieden 'op Zuid", waaronder het Entrepotgebouw. De entrepothaven is een jachthaven voor luxe jachten geworden.

We lopen langs de Entrepothaven tot het einde van de "Vijf Werelddelen". Hier, op de Factorij slaan we linksaf.

Voor ons zien we een wit gebouw.

We lopen er links omheen en via de Entrepotstraat komen we op de Rosestraat.

Op Rosestraat nr 123 was in het witte gebouw het station van de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij (RTM) gevestigd. De RTM exploiteerde tot begin jaren zestig stoom- en later dieseltrams naar de Zuidhollandse en Zeeuwse eilanden. De diensten zijn inmiddels door bus en metroverbindingen vervangen. Het gebouw had aan twee zijden een perron: aan de Entrepotstraat en de Rosestraat. Op warme dagen was vooral de verbinding naar het strand van Oostvoorne populair. De tram stond ook wel bekend als "de Moordenaar", vanwege de vele ongelukken, waarbij de tram betrokken was.

We komen nu in de wijk Feijenoord. Tot in de 16e eeuw was Feijenoord een gebied van gorzen en platen langs en in de bocht van de Nieuwe Maas. Ten zuiden hiervan werden de Hillepolder en de Varkenoordsepolder bedijkt, buitendijks ging de opslibbing door. Om er voor te zorgen dat de bocht van de rivier zo dicht mogelijk tegen de stad zou blijven lopen werd het eiland van Feijenoord in de 17e eeuw gekocht door de stad Rotterdam. Door het aanleggen van dijken was een eiland ontstaan dat door een relatief smalle kreek, het Swanegat, werd gescheiden van IJsselmonde. In 1834 werd in de zuidelijk helft van de kreek een dam gelegd, het deel ten zuiden hiervan werd het "Mallegat" genoemd. Het eiland werd benut voor bedrijven die men in de stad niet wilde toelaten, een traankokerij, taanderijen, een metaalsmelterij en een schietterrein. Na 1820 vestigden zich op het noordelijke deel van het eiland onder andere een stoombootmaatschappij en een ijzergieterij/scheepswerf.

We lopen rechtsaf de Rosestraat in en meteen linksaf de Roentgenstraat in. Vervolgens slaan we rechtsaf de Oranjeboomstraat in en houden ons aan de linkerzijde van de straat.

De Oranjeboomstraat is vernoemd naar de bierbrouwerij d'Oranjeboom, die hier was gevestigd. De Brouwerij dateerde uit 1671 en is ontstaan uit de samenvoeging van de brouwerijen "De Dissel" en "d'Orangienboom". In 1742 veranderde de naam in "den Oranjeboom". In 1885 verhuisde de brouwerij van de Coolvest (nu Coolsingel) naar de Nassaukade op Feijenoord. In 1990 verplaatst eigenaar Allied Breweries de activiteiten naar een brouwerij Breda (Drie Hoefijzers). Die brouwerij is in 2004 eveneens gesloten.

We lopen door en steken de tweede straat, de Stephen Hoogendijkstraat, over. We lopen door, maar houden links aan en lopen zo de Persoonsstraat in. Aan het eind van deze straat komen we op de straat die Nassauhaven heet. We steken over, lopen iets naar rechts en slaan linksaf de Jalonstraat in.

In de Jalonstraat zien we aan de linkerhand het bekken van de voormalige Nassauhaven uit 1892. De haven heette enige jaren Fabriekshaven naar de Blue Band magarinefabriek van Van den Bergh, die hier nog steeds staat. Over het monumentale fabriekspand is in 2004 een modern bruggebouw geplaatst, waarin het hoofdkantoor van Unilver Bestfoods is gevestigd. De constructie is op een braakliggend terrein in elkaar gezet en daarna over de monumentale fabriek heen geschoven. 

We lopen langs het water en gaan het trapje af. We lopen een stukje rechts langs de haven en steken dan rechtsaf het voetpad in.

We komen nu in het Nassaupark, een voormalig fabrieksterrein. De terreinen rond de Nassauhaven, de Persoonshaven (die we straks zullen zien) en de kleine Feijenoordhaven waren omringd door fabrieken en haventerreinen. De ruimte achter de bedrijven werden opgevuld met arbeiderswoningen. In de late 19^e eeuw en begin 20^e eeuw trok de nieuwe bedrijvigheid hier massa's arme boerenarbeiders aan, die waren getroffen door de Europese landbouwcrisis. Zij waren met name uit Brabant en Zeeland afkomstig en zochten hier werk, dat volop aanwezig was. Daarom werd Rotterdam-Zuid ook wel de Boerenzijde van de stad genoemd. Hun komst leidde wel tot een enorme woningnood, waarin aanvankelijk moeizaam werd voorzien door particuliere initiatieven. Dit betrof meestal gebrekkige "revolutiebouw". Later begon de liefdadigheid en de gemeente zich ook actief met de volkshuisvesting te bemoeien en ontstonden er beton- en tuindorpen (zie deel 6 van deze wandeling). Toen de havenactiviteiten zich verplaatsten richting Botlek, Europoort en Maasvlakte, kwamen de industrieterreinen braak te liggen. Eind jaren zeventig zijn de arbeiderswoningen gesaneerd en zijn de fabrieksterreinen voor woon- en recreatiedoeleinden in gebruik genomen. Hierbij eisten en kregen de bewoners inspraak, waardoor er veel woningen met relatief lage huren met uitzicht op het water werden gebouwd.

We lopen af op het pand aan de Nijverheidsstraat, dat er wat eenzaam aan de rand van het park bij staat.

 

Vanaf deze kant ziet het pand er niet erg mooi uit, maar als we voor de voorgevel staan zien we heel wat anders. Het pand is het voormalig kantoor van de Koninklijke Cementfabriek Van Waning N.V. De firma was in 1888 in Delfshaven opgericht door Jacob Isaäc van Waning en verhuisde wegens ruimtegebrek in 1898 naar Feijenoord. Hij ontwierp het pand zelf en maakte van de gevel een soort reclamefolder. De gevel toont wat je allemaal met cement aan gevelversiering kon doen. Het wapen boven in de gevel is van Waldeck-Pyrmont (koningin Emma) ter gegelenheid van de verlening van het predikaat Hofleverancier, nadat Van Waning materialen had geleverd voor de renovatie van paleis Het Loo in 1896. In 1903 werd het bedrijf "Koninklijk". Het pand is een rijksmonument.

 

Met de rug naar het pand lopen we linksaf de Nijverheidsstraat in tot voorbij de Nassaubrug

<5>

De Nassauhaven heette enige jaren Fabriekshaven vanwege de vele fabrieken die hier stonden. In de loop der jaren zijn veel frabrieken gesloten of verplaatst. De haven raakte dichtgeslibd. De Blue Band magarinefabriek van de Margarine Unie (een samenwerkingsverband tussen Samuel Van den Bergh en Anton Jurgens) staat hier nog steeds. In 1891 was de Joodse familie Van den Berg uit Oss naar Rotterdam getrokken, op zoek naar een verdraagzamer leef- en handelsklimaat. De familie zet hier een fabriek op. In 1908 begint Van den Bergh samen te werken met zijn grote concurrent uit Oss, Anton Jurgens. In 1927 komt het tot een fusie. In 1930 vormt de Margarine-Unie met de Engelse zeepfabrikant Lever Brothers een multinatinale onderneming onder de naam Unilever. We zien de fabriek aan onze linkerhand aan de overzijde van het water. Over het monumentale fabriekspand is in 2004 een modern bruggebouw geplaatst, waarin het hoofdkantoor van Unilever Bestfoods is gevestigd. De constructie is op een braakliggend terrein in elkaar gezet en daarna over de monumentale fabriek heen geschoven. In de fabriek wordt niet alleen margarine gemaakt, maar ook tal van andere voedingsmiddelen zoals pindakaas van het merk Calvé. In 2005 besluit Unilever om de aanvoer van grondstoffen voor de productie van margarine per binnenvaartschip te laten lopen. Hiervoor is het havenbekken weer uitgediept en kreeg de haven haar oorspronkelijke functie weer terug.

Aan het einde gaan we rechtsaf en komen zo op de Feyenoordkade

De panden aan onze rechterhand maken deel uit van de Dillenburgblokken, vernoemd naar de eerste zijstraat, de Dillenburgstraat. In de jaren 70 van de vorige eeuw begonnen de huizen achteruit te gaan. De gemeente besloot in 1996 tot renovatie. De aankoop van de panden had nogal wat voeten in aarde en pas in 2004 kon met het werk worden begonnen. Door zwammen, die zich in het houtwerk hadden gevormd was een normale restauratie niet meer mogelijk. De gevels zijn als monument behouden, maar de huizen erachter werden volledig gesloopt en nieuw opgebouwd. Vanaf de Feyenoordkade hebben we links een  mooi zicht op de skyline van Rotterdam.

We lopen door tot aan de Feijenoordhaven. We slaan hier rechtsaf en lopen totaan de Feyenoorddijk. Deze steken we over en lopen verder over de Zinkerweg, die schuin naar links loopt. We houden het parkje aan onze linkerhand.We komen weer op de Nijverheidsstraat. Deze slaan we nu linksaf in. De straat gaat over in de Piekstraat.

Verderop aan onze linkerhand zien we de fabrieksgebouwen van Hunter Douglass, de makers van het bekende jalouzieën merk Luxaflex. Het bedrijf is in 1919 opgericht in Düsseldorf door Henry Sonnenburg als machinefabriek en verhuisde in 1933 vanwege de machtsovername door de Nazi's naar deze plek aan de Piekstraat. Oprichter Sonnenberg emigreerde in 1940 naar de Verenigde Staten om de Douglas Machinery Company op te richten. Zes jaar later vormde hij met Joe Hunter een joint venture, die een techniek ontwikkelde om een nieuw soort lichtgewicht alluminium Venetiaanse zonwering te maken. In 1971 werd het hoofdkantoor van de Holding naar Rotterdam verplaatst. Het bedrijf is actief in 100 landen en heeft 21 duizend medewerkers. De familie Sonnenberg heeft nog steeds een meerderheidsbelang in het bedrijf.

Verderop aan de rechterkant op nr 45 is het bedrijfsverzamelgebouw Zuiderpoort. Tot 1987 was dit een koffiefabriek voor het Zwitserse bedrijf Nestlé. In het gebouw zit ook Skateland. Skateland Rotterdam is met 2600 m2 oppervlakte en zo'n 25.000  bezoekers per jaar een van de grootste skateparken van Nederland.

We lopen door over de Piekstraat.

<6>

Aan de rechterhand op nr 69-71 is een fabriekspand gebouwd in de periode 1909-12 waar Kuypers Machinefabriek gevestigd was. Kuypers was in 1898 in Vlaardingen begonnen, maar door de vlucht die stoommachines maakten, moest hij uitbreiden en vond een geschikte plaats aan de Persoonshaven. Kuypers maakte stoomheimachines en stoomturbines voor binnenvaartschepen. In de jaren 30 toen stoom achterhaald raakte schakelde men over op hydraulische keerkoppelingen. In 1980 werd het bedrijf overgenomen door een bedrijf aan de Waalhaven en werd het pand hier een opslagplaats. De hal is opgetrokken in een sobere rondbogenstijl, die in die tijd heel gebruikelijk was voor fabrieksgebouwen. Zoals de meeste bedrijven in dit gebied ligt ook dit gebouw met een representatieve gevel aan de Piekstraat en met de achterzijde aan de haven. In de Piekstraat liep een goederenspoorlijn. Sinds 2011 is het een gemeentelijk monument. Architecten Buijs en Pennock veranderden het in 2012 in een kantoor voor een kledingbedrijf. Het pand ernaast was een metaalfabriek van Struyken en Co en huisvest nu een ingenieursbureau.

De Piekstraat buigt naar rechts en via een brug gaan we het water over.

Aan de rechterhand zien we de Persoonshaven. De haven (uit 1901) en een aantal gelijknamige straten zijn vernoemd naar vader en zoon Persoons, die achtereenvolgens van 1660 tot 1692 stadsarchitecten van Rotterdam waren. De vader was betrokken bij het rechtzetten van de Laurenstoren. Omdat de havenactiviteiten zich begin 20e eeuw al  steeds meer in Westelijke richting ontwikkelden vond de gemeente deze haven ongeschikt als transitohaven. De haven kreeg een bestemming als industrieterrein.  Als we naar rechts kijken zien we in de verte zien we de contouren van het Feyenoord Stadion ofwel "de Kuip".

We lopen rechtdoor door de Schietloodstraat en aan het einde ervan slaan we rechtsaf de Oranjeboomstraat in. Na 150 meter zien we aan onze linkerhand NS Station Rotterdam Zuid. Via de trap en de passarel gaan we naar de andere kant van het spoor.

NS Station Rotterdam Zuid

In de Rosestraat gaan we rechtsaf. Bij de Vuurplaat slaan we linksaf.

<6>

Recht voor ons zien we het woningcomplex de Peperklip uit 1981 naar een ontwerp van Carel Weeber. De naam is ontleend aan het specerijschip "de Peperklip" dat vroeger op Nederlands Indië voer en aan de Binnenhaven afmeerde. Weeber maakte in de vormgeving ook een andere, voor de hand liggende, associatie: het complex heeft de vorm van een verbogen paperclip. De gevel bestaat uit vierkanten van gelijke afmetingen, die afwisselend een venster of een piepklein balkonnetje bevatten. De afzonderlijke woningen zijn niet te herkennen. Het is duidelijk dat Weeber het ritme van de vormgeving heeft laten prevaleren boven individualiteit en wellicht woongenot. Met name over de kwaliteit van de woningen en de eenzijdige samenstelling van de bewonerspopulatie heeft al tot veel problemen geleid, die inmiddels voor een deel zijn opgelost.

Links van de Peperklik zien we de Binnenhaven uit 1874. De Binnenhaven was voor die tijd zeer modern, en uitgerust met stoom- en hydraulische kranen en kolentips. De Rotterdamse Handelsvereniging had moeite met de exploitatie van de haven. De RHV bestond van het heffen van kadegelden, wat in die tijd in Rotterdam ongebruikelijk was. Kapiteins meden daarom deze haven. Bovendien was de haven bij oplevering al te smal voor de schepen van die tijd. Manouvreren was zeer lastig. In 1882 droeg de RHV de haven aan de gemeente over.

We lopen verder over de Vuurplaat

De Vuurplaat is de winkelstraat voor de wijk Stadstuinen, die we links zien liggen. Dit deel van de Kop van Zuid voorziet in de behoefte aan eensgezinswoningen met tuin en moet een groene en kindvriendelijke oase van rust worden in een anders zo hectische omgeving. Ook is de Vuurplaat de verbinding tussen Feijenoord, de Kop van Zuid en de Afrikaanderwijk.

De vuurplaat komt uit op de Laan op Zuid.

Tramhalte lijn 20/23/25

Kaart van het tweede deel van de wandeling Nummers <7> t/m <10> in de tekst corresponderen met nummers op de kaart. De wandeling vervolgt rechtsboven op het kaartje.

<7>

We steken de Laan op Zuid over en lopen rechtdoor via het voetpad onder het spoorviaduct door. We komen nu aan de andere kant van het spoor op de Parallelweg uit die we rechtsaf inslaan. Aan het einde van de straat gaan voor de hoge flat linksaf het plein Hillekop op.

Het complex "Hillekop" (archtitecten Mecanoo) vormt de afsluiting van de Afrikaanderwijk en bestaat uit een waaiervormige toren en een slingervormig bouwblok met een poort. Aan de rechterhand ligt het grote bekken van de Rijnhaven uit 1895. Aanvankelijk deed de haven dienst als winterparkeerplaats voor binnenvaartschepen die bevriezing van de rivieren niet konden uitvaren. Door het grote oppervlak was de haven ook uitstekend geschikt voor het transitovervoer. Goederen voor Duitsland konden "op stroom", dus zonder de omweg via de kade overgeladen worden van zeeschip op binnenvaartschip. Deze overslag nam eind 19e eeuw een grote vlucht door de industrialisatie van het Duitse Ruhrgebied. De transito-overslag vond tot dan toe op de rivier zelf plaats, maar die werd daardoor bijna onbevaarbaar. De Rijnhaven en de havens die daarna werden gegraven, zoals de Maashaven, boden uitkomst. Inmiddels zijn de havenactiviteiten vanwege de steeds groter en diepergaande zeeschepen verder richting zee verplaatst naar Europoort en de Maasvlakte.

We lopen langs het slingerblok en gaan verder over de Hillelaan.

We passeren het gebouw de Zuiderster (2010) van architect Erik Rijper met de opvallende ramen.

We gaan de tweede straat (Brede Hilledijk) links in (bij het metrostation).

Metro Rijnhaven (lijnen D en E)

We steken de Brede Hilledijk over, gaan via het trappetje over het dijklichaam en vervolgen de Brede Hilledijk aan deze kant verder linksaf.

<8>

De Brede Hilledijk vormt de noordelijke grens van de Hillepolder en beschermde de polder tegen de Nieuwe Maas. Het woord Hille heeft in oorkonden in dit deel van het land de betekenis van door water omringde buitendijkse gronden. In 1525 werden de uitergorzen (buitendijkse gebieden, die bij gewone vloed niet meer onderlopen) ten oosten van het dorp Charlois, die "Hille" werden genoemd, in leen uitgegeven. Deze Hillepolder kreeg een sluis en een sluisvliet. Op de hoek van de Brede Hilledijk en de Joubertstraat staat een markant pand met een hoektoren. Het is het voormalige kantoor- en bedrijfspand van Thomsen's Havenbedrijf uit 1900, dat vanwege de heldere steensoort van de gevel ook wel het "Witte Huis"genoemd werd. De architect was J.P. Stock Wzn.

We lopen door over de Brede Hilledijk.

Op nrs 32-42 zien we een paviljoen van Chiel Verhoeff uit 1993. Hierin is een centrum voor werk en scholing - Back 2 your Future - gevestigd. Het pand staat op een zwart betegelde onderbouw om de ingang op gelijke hoogte te brengen met de dijk. De entree wordt gemarkeerd door een tentvormige luifel.

We gaan net voorbij het paviljoen de trap af en rechtdoor de Jacominastraat in en daarna rechtsaf de Paul Krugerstraat in

Tijdens de Boerenoorlog (1899-1902) sympathiseerde Nederland met de boerenrepublieken Transvaal en Oranje-Vrijstaat in Zuid-Afrika. De kolonisten daar waren van Nederlandse afkomst. Na verovering van de Kaapprovincies door de Britten, waren zij landinwaarts getrokken en probeerden de onafhankelijkheid van hun jonge republieken te verdedigen tegen Britse verovering. Net als in andere steden kwam in Rotterdam een wijk tot stand met straatnamen, die vernoemd zijn naar figuren en plaatsen uit deze oorlog. De voornaamste straat is de Paul Krugerstraat, de zijstraten zijn naar zijn generaals vernoemd. In 1901 bezocht Paul Kruger Rotterdam en sprak het volk op het Noordplein (niet hier dus!!) toe.

We steken het Afrikaanderplein voor Huize Maasvelt en de RK Basisschool de Globetrotter langs over.

Het Afrikaanderplein was door Hoofd gemeentewerken De Jongh als centraal plein gepland. Oorspronkelijk was een plein van 2 ha voorzien, maar door uitstel van de bouw van enkele panden ontstond een ruimte van 7 ha. Langzamerhand is het plein gevuld met allerlei wijkvoorzieningen, zoals een bibliotheek, een voetbal- en een basketbalveld, een speeltuin enz.

We slaan linksaf de Riebeekstraat in en vervolgens rechtsaf het voetgangersgebied van de Christiaan de Wetstraat in.We slaan in de Martinus Steijnstraat rechtsaf. Deze lopen we helemaal uit.

<9>

Op de hoek van de Steijnstraat en het Afrikaanderplein staat de Vogelklas Karel Schot. Hier worden zieke en gewonden vogels (maar ook vleermuizen), die in Rotterdam zijn gevonden, opgevangen en verzorgd totdat ze weer kunnen worden uitgezet. De klas is vernoemd naar onderwijzer Karel Schot (1927-1980).

We komen langs een schoolgebouw. Het betreft de voormalige Van Oldenbarneveldschool (een HBS) uit 1927. Het is het eerste ontwerp van stadsarchitect Van der Steur (die ook museum Boijmans-Van Beuningen ontwierp). Hij werd hierbij geassisteerd door W.G. Witteveen, zijn latere opvolger, die o.a. het plan Dijkzigt  ontwierp. Het schoolgebouw is geheel uit baksteen. Als we de Martinus Steijnstraat rechtsaf volgen zien we uitgemetselde hoofdingang. Het gebouw vormt een monumentale afsluiting van het Afrikaanderplein. Het gebouw huisvest nu de Turkse Kocatepe moskee en is ook een Turks cultureel centrum. De gebedsruimte is ondergebracht in de voormalige aula, die is uitgebreid met moderne koepel van staal en glas. De koepelvorm refereert aan de traditionele moskee-archtectuur uit het Midden-oosten. De binnenkant is beschilderd met oriëntaalse motieven. Het plan voor een 49 meter hoge minaret, stuitte op veel kritiek, maar is wegens geldgebrek nog niet uitgevoerd.  

We volgen de Martinus Steijnstraat rechtsaf en dan rechtdoor het voetpad volgen. Voor het bruggetje linksaf langs de Afrikaanderhal. We komen nu op de Pretorialaan.

Op nr 141 staan gebouwen die De Jongh ontwierp voor het gemaal dat het waterpeil in de Afrikaanderbuurt moest beheersen. Nu is hier de Wijkkeuken van Zuid gevestigd. Gestart als een project in 2010 om de wijkeconomie te stimuleren, is het sinds 2012 een zelfstandig bedrijf, dat catering verzorgt met tien kookexperts uit de buurt. Op marktdagen (woensdag en zaterdag) is de keuken open voor koffie of thee met iets lekkers en uiteraard voor de lunch.

We lopen rechtsaf de Pretorialaan op.

Hier wordt twee keer per week markt gehouden.

We slaan de eerste straat linksaf, de Paul Krugerstraat in.

<10>

Na een vijftigtal meter komen we bij het woningblok Natal. Dit complex stamt uit 1990 en werd door F. van Dongen ontworpen (Architecten CIE). Het bestaat uit drie groepen winkelruimten met daar bovenop een slingerend woonblok van vijf lagen. De orientatie van de woningen verspringt halverwege, zodat de woonkamers altijd uitkijken over de grotere ruimte.

 

 

 

We lopen de straat uit en slaan aan het einde linksaf, de Maashaven OZ in. Bij het stoplicht gaan we rechtsaf naar het metro station.

Aan onze rechterhand zien we de Maashaven uit 1905. Net als de Rijnhaven was deze ruim opgezette haven ontworpen voor het transitotransport van massagoederen naar Duitsland. Aan de linkerkade, de Westzijde staan een aantal graanbedrijven, zoals de Meneba, dat nog steeds broodmeel voor bakkerijen produceert. Dichterbij staat de grote Maassilo uit 1906, die nog twee  maal is uitgebreid in 1929 en 1951. De Rotterdamse Graansilo Maatschappij had in 1906 een vergunning gekeregen voor een silo voor 20.000 ton graan. Brinkman en Van der Vlugt architecten maken er in 1929 een twee keer zo grote silo van. De laatste uitbreiding voegt nog eens een capaciteit voor 22.000 ton toe. In de jaren '80 van de 20e eeuw blijkt de silo moeilijk te automatiseren en gaat men op zoek naar nieuwbouw in het Botlek gebied. De gemeente koopt het bouwwerk in 2003 en het krijgt een nieuwe bestemming als discotheek (Now & Wow tot 2006) en als centrum voor opstartende bedrijven in de creatieve sector.

Metro Maashaven (lijnen D en E)

Tramhalte lijn 2

 

Wandeling B - deel 5
Vorige	Overzicht	Volgende

© Eddy le Couvreur, 1999-2014

laatst gewijzigd: 14-06-2014