Nummers <1> t/m <10> in de tekst corresponderen met nummers op de kaart.

Wandeling A - deel 2 "Waterstad" (3,2km)

…van Oostplein door de Waterstad naar Leuvehaven…

Oostplein (lijn A, B en C)

Tramhalte lijn 21, 24 (Oostplein)

<1>

Vanuit het Oostplein hebben we zicht op de Oostzeedijk in oostelijke richting. Deze maakte deel uit van de Schielandse Hoge Zeedijk. Deze Zeedijk werd na een aantal overstromingen in de 13e eeuw in opdracht van de graaf van Holland aangelegd en loopt van Schiedam tot Gouda.  In westelijke richting zien we de brede Burgemeester Van Walsumweg / Groenendaal. Hier lag ooit de Nieuwe haven, de eerste stads- en havenuitbreiding buiten de muren in de 16^e eeuw. We komen hiermee in de Waterstad, het op de scheepvaart en handel gerichte deel van Rotterdam dat in de tweede helft van de 16^e eeuw ontstond.

We lopen over de Oostmolenwerf, gaan de brug over en slaan rechtsaf het Haringvliet in. We passeren het Havenpoli. Dit was een algemeen ziekenhuis met een specialisme in tropische ziekten. Het werd in 1927 opgericht als Ziekenhuis voor Scheeps- en Tropische Ziekten met het oog op de zeelieden die regelmatig met tropische ziekten thuiskwamen. Het huidige gebouw stamt uit 1937 en werd in 1967 uitgebreid en verbouwd. Tegenwoordig kampen niet alleen zeelieden met exotische aandoeningen, maar zijn het vooral reizigers en toeristen die een beroep op de Travel Clinic doen. In 2017 is het Havenziekenhuis omgevormd tot een polikliniek van 4 samenwerkende ziekenhuizen. De Travel Clinic is naar het Erasmus MC verhuisd.  Het Haringvliet ontstond tussen 1575 en 1592 in het kader van een uitleg van de stad richting rivier. De naam is te danken aan de haringvloot die hier zijn ligplaats had. Aan de Zuidkant staan, voorbij de studenflats nog een paar herenhuizen. Rond 1700 vertrokken de haringvissers naar de Zalmhaven en trokken rijke burgers van de drukke Hoogstraat naar het Haringvliet. De koopmanshuizen hier (nrs 84 t/m 98)  dateren uit die tijd. Typisch voor Rotterdamse koopmanshuizen is dat de bedrijfsruimte op de begane grond is en de woning daarboven. In andere steden, zoals Amsterdam was het vaak gebruik om de opslagruimten op de bovenetages in te richten en het woonhuis op straatniveau. De Rotterdamse huizen hebben ook geen van de straat af toegankelijke kelders.  Aan de overzijde staat nieuwbouw uit de de jaren 80, die in de plaats kwam voor de rommelige industrieterreinen die hier na de oorlog waren ontstaan.

We komen aan het Oude Hoofdplein. Rechts zien we de Spaanjaardbrug.

<2>

De eerste brug werd in 1597 aangelegd met de naam "Haringvlijtbrugge". De huidige naam kwam in 1608 toen de Spaanse veldheer Spinola met zijn gevolg Rotterdam met een bezoek vereerde. Hij was op weg naar Den Haag voor de onderhandelingen over het "Twaalfjarig Bestand". De huidige hydraulische brug dateert uit 1886. Het brugwachtershuisje is een kopie van het origineel uit 1890. Let ook op de reclamezuil uit 1894. Een innovatie in de buitenreclame waarvan er toen 16 in Rotterdam werden geplaatst .

We gaan de brug over en komen op de Spaanse Poort. We lopen rechtdoor over de Spaanse kade.

We zijn nu in het Oude Havengebied. De Oude Haven is met recht de oudste haven van Rotterdam. In 1351 was hier al een steiger. In de eeuwen daarna kwam dit gebied tot ontwikkeling. Vele heren- en pakhuizen waren hier en aan de Geldersekade (overzijde) gevestigd. In 1940 bleef hier weinig tot niets van over. Het herontwikkeling van het gebied werd in 1977 aan architect Piet Blom opgedragen. Blom is een typische aanhanger van kleinschaligheid. Er is hier een woon- en uitgaansgebied ontstaan rondom het havenbekken, dat dienst doet als museum voor oude schepen. Aan de zuidzuide is de oude scheepswerf Koningspoort ingericht, waar de eigenaren van de historische schepen, die hier in de havens liggen hun vaartuig kunnen onderhouden. Het Haringvliet, de Oude Haven en de Leuvehaven maken deel uit van het Havenmuseum. Aan de noordzijde ligt een terras onder de Kubuswoningen. Hier stond ooit Plan C, een winkel waar schepen onderdoor konden varen op weg naar de Kolk.

Hier houden we links aan. Via rode helling die twee rondjes draait, komen we in het kubuswoningen complex (1978-1984), dat de Overblaak vormt (ook wel Blaakse Bos genoemd).

<3>

Dit complex is een creatie van Piet Blom, die een vergelijkbaar complex in Helmond bouwde. Op de Overblaak zijn winkeltjes en kantoorruimten onder de kubuswoningen gebouwd. De woningen zelf hebben louter schuine buitenmuren en bieden relatief weinig woonruimte, maar zijn natuurlijk wel uniek en goed gelegen. Er is ook een kijkwoning die men kan bezichtigen.

We lopen de Overblaak uit, gaan aan het einde de trappen linksaf.

We staan nu voor een woontoren, 'potlood'. Ook een creatie van Blom. Rechts zien we de Gemeente bibliotheek, deels geïnspireerd door het Centre Pompidou in Parijs, getuige de leidingen en ventilatiekanalen aan de buitenzijde. Links van ons zien we het NS station Blaak. In 1993 vervangt de Willemsspoortunnel het spoorwegviaduct (luchtspoor) dat hier ruim honderd jaar dienst deed. Hierdoor is ook station Blaak nu ondergronds. Er is gekozen voor een open struktuur vanwege de sterke luchtstromen die worden veroorzaakt door de langsrazende treinen. De overkapping is een schuin hangende glas/staal constructie.

Naast het station staat een kleurrijk monument ter ere van Marten Toonder, de tekenaar en schrijver en geestelijk vader van beroemde stripfiguren als Tom Poes en Olivier B. Bommel. Marten Toonder werd in 1912 in Rotterdam geboren en woonde er tot in de dertiger jaren. Vijf figuren telt het  ontwerp van de Rotterdamse groep De Artoonisten: markies De Canteclaer, burgemeester Dickerdack, professor Sickbock, de schilder Terpen Tijn en Tom Poes. De legendarische heer van stand zelf ontbreekt, althans lijfelijk. Maar een wereldbol is uitgevoerd in de kleuren van Bommels onafscheidelijke geruite jasje: rood en geel.

Opvallend is de hiërarchie die de Artoonisten in het beeld hebben aangebracht. Tom Poes, als personificatie van De Rede, staat op de wereldbol. Die rust op een obelisk met daarop in reliëf symbolen uit de filosofie, politiek, economie en wetenschap, dit alles omgeven met een wolkenkrans en een stralenkrans. Aan de voet van ieder van deze vlakken zit een van de eerdergenoemde figuren. Pas dááronder zijn zitbankjes.

Achter het beeld wordt gebouwd aan de Markthal Rotterdam. Het ontwerp is van MVRDV-architecten. De markthal wordt gebouwd naar voorbeeld van soortgelijke hallen in andere grote steden in Europa, met name in Zuid- en Noord-Europa. In de hal komt een overdekte versmarkt met ruimte voor 100 kramen. Wat de hal uniek maakt is de enorme hoogte en de combinatie met woningen.  In de boogvormige wanden worden 228 appartementen gerealiseerd en op straatniveau is ruimte voor horeca en terrassen.

Blaak (lijn A, B en C)

Tramhalte lijn 21, 24

Rotterdam Blaak

We lopen voor het NS station langs, steken de tramrails over en komen we bij de oversteekplaats met stoplichten. We steken bij het stoplicht over.

Rechts, op de hoek van de Blaak en de Verlengde Willemsbrug zien we de Kunstacademie Willem de Kooning. Dit gebouw is in 1934 voltooid en ontworpen door Kropholler en Van Nieuwenhuizen. Het is een verbouwing van een aantal bestaande panden, waaronder het hoekpand uit 1902. Het werd als hoofdkantoor ingericht voor de bank Mees & Zonen, die al sinds 1745 op deze plek was gevestigd. Het is nogal traditioneel gebouw in donkerrode baksteen. Dit verwondert, omdat deze bank een paar jaar eerder op de Mathenesserlaan (zie wandeling 2) een bijkantoor had laten bouwen door Brinkman en Van der Vlugt, protagonisten van het Nieuwe Bouwen. Op de van hieraf 2e  hoek van het gebouw is een beeld van koning Willem II aangebracht uit 1849. Het was oorspronkelijk geplaatst door een sigarenwinkelier, die hier tot 1929 op de hoek zijn winkel had, ter gelegenheid van het 9-jarig regeringsjubileum van de koning. De koning zelf beleefde dat jubileum niet, omdat hij in het voorjaar van 1849 vrij plotseling overleed. Het beeld van beeldhouwer Stracké is gebaseerd op het schilderij dat in de vergaderzaal van de Eerste Kamer hangt. Het is niet het oorspronkelijke beeld. Dat is door weer en wind te broos geworden en staat nu binnen. Het gaat om een replica uit 2013. De geschiedenis van de Rotterdamse kunstacademie gaat terug tot 1851. De academie is sinds 1982 in dit gebouw gevestigd.

We gaan linksaf. Bij de ingang van het Metro en NS station Blaak gaan we rechts het kantoorgebouw onderdoor en lopen  weer richting Oude Haven. We lopen steken de binnenplaats over en komen op het Gelderseplein.

Recht voor ons valt natuurlijk het Witte Huis op. Het Witte Huis werd in 1898 door Molenhoek voltooid en was met zijn 45m lange tijd een van de hoogste gebouwen van Europa. Het gebouw kreeg indertijd nauwelijks bijval uit vakkringen omdat gekozen was voor een traditionele bouwmethode van gemetselde draagmuren en niet zoals in de V.S. van een stalen skelet. Voor de bouw werden 900 palen geslagen. Hierdoor ontstond een dermate grote druk in de grond dat een naburig pand instortte. Hierdoor kon het Witte Huis groter en hoger worden gebouwd dan oorspronkelijk de bedoeling was.  De buitenkant is in Art Nouveau stijl versierd. De gevels zijn bekleed met geglazuurde witte steen, versierd met tegels met bloemmotieven en teksten. Let ook op de zes façade beelden van Simon Miedema die Arbeid, Vooruitgang, Nijverheid, Handel, Landbouw en Zeevaart verbeelden.

We lopen over de Geldersche Kade links langs het Witte Huis en slaan rechtsaf de Wijnhaven in.

De panden naast het Witte Huis waren natuurlijk al opgevallen. Deze "Wijnhavenpanden" zouden in 1987 worden gesloopt in verband met de bouw van de spoortunnel, die het spoorviaduct en de spoorbrug uit 1877 moest vervangen. Hoewel de gebouwen niet zo uitzonderlijk waren rees hiertegen verzet. Er was voor die tijd al zoveel gesloopt in het kader van de vooruitgang. Deze panden behoorden tot de weinige koopmanshuizen in deze buurt die het bombardement hadden overleefd. Het protest werd gehonoreerd. De panden werden steen voor steen afgebroken, opgeslagen en na de gereedkkoming van de tunnel weer opgebouwd. Nummer 7 dateert uit 1718, Nummer 9 uit 1628. Nummer 11 is "nieuwbouw" uit 1903 ter vervanging van een pand uit 1717. Nummer 13 is een rijksmonument, gebouwd in 1616-20. In 1742 was hier een zeepziederij gevestigd. Nu is hier het Mariniersmuseum. Ook nummer 15 is een rijksmonument. Het heeft een vroeg 19^e eeuwse gevel. Het was ooit in bezit van de familie Van Ommeren. Het pand op nr 21 is classicistisch. Op nr 23 staat een overgangspand. Het is nieuwbouw in oude stijl uit 2006 en vormt de overgang naar de moderne hoogbouw ernaast. Met dit pand werd het herbouwproject uit 1994 afgesloten. In het water van de Wijnhaven staat het oude brugwachterhuis van de afgebroken Willemsspoorbrug uit 1878, dat eveneens naar de aanleg van de spoortunnel is teruggeplaatst.

We lopen weer terug en steken rechtsaf de Kuitenbrug over.

<4> In 1601 werd hier een eerste brug met die naam Jan Kuitenbrug gebouwd. De naam verwijst waarschijnlijk naar "Jan met sijn kuyten", een voormalig stuurman die in 1607 aan zijn benen verwond was en ongeschikt voor de vaart. Hij werd later als brugwachter aangesteld. De huidige brug is uit 1931.

We gaan over de brug rechtsaf langs de Hertenkade. Vervolgens houden we rechts aan langs het water tot aan het viaduct. Hier gaan we rechtsaf de trap op. Bovengekomen lopen we linksaf naar de stoplichten, waar we rechtsaf oversteken en vervolgens linksaf oversteken naar de fitness studio (My Life).

Dit gebouw werd als restaurant/theater/danscomplex in 1996 gebouwd op de vesten van het bruggehoofd van de voormalige Willemsbrug. Er is nu een fitness centrum en een restaurant gevestigd.  De eerste Willemsbrug werd in 1878 gebouwd om de nieuwe havens en woonwijken op Rotterdam Zuid met de stad te verbinden. Een spoorbrug was er al een jaar eerder om de treinverbinding tussen Rotterdam en Moerdijk mogelijk te maken.  In 1981 werd de verkeersbrug vervangen door de nieuwe Willemsbrug, die we links zien liggen. In datzelfde jaar werd de oude brug gesloopt. De bruggenhoofden bleven echter bewaard. De benedenetage van het complex ligt half onder de waterspiegel. Er zijn uitgebreide maatregelen getroffen, opdat het gebouw zelfs een aanvaring van een binnenvaartanker dan doorstaan!

We lopen in westelijke (naar rechts) richting langs de Boompjes.

In de 16^e eeuw werd deze kade aangelegd. In 1613 werd een dubbele rij Lindenbomen geplant, waardoor de naam Boompjes in zwang kwam. In de 18^e eeuw werd de Boompjes een soort "Goudkust", een populair woonadres voor de gegoede burgerij, die hier luxueuze koopmans- en herenhuizen liet bouwen. Aan de overkant van de rijweg staat het gebouw Willemswerf. W. Quist, representant van het rationalisme is de bouwkunst, ontwierp dit gebouw uit 1989 voor de toenmalige Nederlandse rederij Nedlloyd. Deze is inmiddels door het Deense Maersk overgenomen. Vooral de witbeplate, wigvormige vliesgevel is zeer opvallend.

We lopen door houden links aan en lopen naar beneden naar de Boompjeskade.

<5> Als we naar de overkant van het water kijken, zien we de Maaskade. Dit is de noordoever van het Noordereiland. Het Noordereiland ontstond in 1871 toen de Noorderhaven (nu Koningshaven) werd gegraven. In een overeenkomst van 1873 tussen de Gemeente en de Rotterdamse Handelsvereniging werd het Noordereiland in eigendom afgestaan en andere terreinen in erfpacht gegeven. De gemeente verplichtte zich de havens te graven, de bestrating te doen en bruggen aan te leggen. De RHV zou de genoemde gebieden voor bedrijvigheid en bewoning gaan ontwikkelen. Een jaar na de voltooing van de Willemsbrug in 1878 ging de door het Rotterdams gemeenteraadslid en zakenman Pincoffs geleide RHV failliet. Pincoffs verdween met de noorderzon naar Amerika en de gemeente kwam voordelig aan de haventerreinen. Sindsdien heeft Rotterdam de controle over de havenontwikkeling stevig in eigen hand gehouden. Opvallende gebouwen aan de Maaskade zijn het Jugendstil kantoorgebouw van makelaarskantoor Ooms. Het werd in 1915 gebouwd voor rederij Van Driel. Vanaf 1939 zat het havenbedrijf Swarttouw erin tot in 1979 Ooms het gebouw betrok. Het verkeert nog vrijwel in de oorspronkelijke staat. Rechts ervan staat het Hulstkampgebouw. Dit werd in 1889 opgeleverd voor margarinefabriek Stok en Zn. In 1919 vestigde de Jeneverstokerij Hulstkamp zich in het neo-renaissance gebouw.

We lopen verder en zien aan de rechter hand het paviljoen  Boompjes. Het maakt deel uit van de herinrichting van de Boompjeskade, die Rotterdam weer een blik op het water moest geven, nadat de stad in de wederopbouw zich met de rug naar het water had gekeerd. De terrazzo-arcade is van Christiaanse en het restaurantpaviljoen van bureau Mecanoo en stammen beiden uit 1990. In 2012 zijn de trappen vervangen door schuinliggende zonneweiden, die op zonnige zomerdagen populair zijn onder de zonaanbidders.

Meteen voorbij het paviljoen de trap op. Bij het stoplicht steken we de Boompjes over en lopen de Rederijstraat in langs het voormalige bijkantoor van de Nederlandse Bank.

Het oorspronkelijke bankgebouw is in 1940 verwoest. Dit gebouw stamt uit 1950 en is in 2012 herontwikkeld als kantoorgebouw Nieuwe Boompjes

Via de Rederijbrug steken we de Scheepmakershaven uit 1609 over en lopen rechtdoor het Wijnhaveneiland op.

<6>

De Glashaven was eens een zijhaven tussen de Scheepsmakershaven en deWijnhaven , waaraan in 1614 een glasblazersbedrijf werd gevestigd. In 1882 werd ze gedempt, evenals de Bierhaven (nu Jufferstraat) in 1898. Eén van de redenen was de verplaatsing van de havenactiviteiten naar nieuwe havens die beter waren toegerust op de transitofunctie, zoals die op het eiland Feijnoord. In deze periode ontwikkelt het gebied, het Wijnhaveneiland, zich tot een statige woon- en kantorenwijk. In 1940 werd de wijk geheel verwoest. In 1981 worden ten westen van de Glashaven kleinschalige wooncomplexen gebouwd aan de kades van de Wijnhaven, Rederijhaven en de Scheepmakershaven. Begin 21e eeuw gaat het Wijnhaveneiland een nieuwe fase in. Kort na elkaar worden hoge woontorens gebouwd, waardoor er weer meer mensen in dit tot dan toe vergeten kantorengebied komen wonen. Het meest opvallend is de roodgekleurde Red Apple, een ontwerp van Kees Christiaanse uit 2009.

We lopen rechtdoor over de Glashaven tot aan de Regentessebrug, die over de Wijnhaven loopt

 Eind 19e eeuw werd het eiland verfraaid en in dat kader werd in 1899 ook de Regentessebrug aangelegd, naar voorbeeld van de Pont Alexandre III in Parijs. De brug is vernoemd naar Koningin Emma, die als regentes regeerde namens haar minderjarige dochter Wilhelmina van 1890 tot 1898.

We slaan over de brug linksaf de Wijnhaven in. De Wijnhaven komt uit in de Leuvehaven.

<7>

Rechtsaf de Wolfshoek in, vervolgens linksaf Plein 1940 op

Hier komen we bij het beeld Verwoeste Stad van Ossip Zadkine. Het symboliseert Rotterdam na het bombardement van mei 1940. De stad heeft haar hart verloren. Eigenlijk was Zadkine geïnspireerd door het eveneens in de oorlog zwaar gehavende Le Havre in Normandië. De directeur van de Bijnenkorf zag een voorstudie van het beeld op een tentoonstelling in Parijs en was zo gegrepen door de associatie, die hij maakte met Rotterdam, dat hij een groot exemplaar bestelde en dat aan de stad Rotterdam schonk.   

Aan de overzijde van de drukke verkeersweg Blaak zien we het Schielandhuis (Pieter Post, 1665), waar tot 2013 het Historisch Museum was gevestigd. Het deed tot 1841 dienst als kantoor van het uit de 13e eeuw stammende Hoogheemraadschap Schieland. Het bevatte toen een eetzaal op de beletage en logeerkamers voor de hoogheemraden van buiten de stad. Daarna werd gemeentebezit. Bij zijn bezoek aan Rotterdam in 1811 verbleef keizer Napoleon drie nachten in het Schielandhuis. Het gebouw is in 1864 afgebrand, maar in 1868 alweer opgebouwd. Het deed dienst als museum (Boijmans), gemeente-archief en van 1935 tot 2013 als historisch museum. Tijdens verbouwingen in de jaren '80 is het zoveel mogelijk in de originele  stijl teruggebracht. Het Schielandhuis wordt nu gebruikt door Rotterdam Partners, de organisatie achter het Rotterdam Tourist Office. Voor het Schielandhuis staat een ruiterstandbeeld van Graaf Hendrik IV van Holland en Henegouwen, die in 1340 Rotterdam stadsrechten verleende. Het beeld is door de Rotterdamse kunstenaar Willem Verbon (1921-2003) gemaakt en werd hier in 1990 geplaatst ter gelegenheid van het 650 jarig jubileum van de stad.

We lopen dan verder langs het Maritiem Museum Rotterdam (Quist, 1986), met zijn kenmerkende geometrische vormen.

Tramhalte lijn 8, 23, 25

Beurs (lijnen A, B, C, D en E)

Linksom het Maritiem Museum lopende komen we in het:

<8> Havenmuseum.  Het Havenmuseum is een 'werkend' museum. Daarom valt er altijd wat te zien en te beleven. In de Leuvehaven liggen allerlei soorten schepen, bokken en en van de laatste werkende graanelevatoren van Europa. De historische bedrijfsvaartuigen zijn vaak nog in oorspronkelijke, bedrijfsklare staat en toegankelijk voor het publiek. Het is gratis toegankelijk. Hier vertrekken ook de watertaxi's naar o.a. Hotel New York.

We lopen langs de kade verder.

De Leuve of Loeve was een kreek, waardoor de Rotte deels uitmondde in de Nieuwe Maas. Na 1598 begon men met de aanleg van de haven, die in 1608 gereedkwam.

.

Bij het laatste paviljoen aangekomen, gaan we de brede trap op, de Schiedamse Dijk op.<9>We lopen linksaf naar de stoplichten

Leuvenhaven (lijn D, E)

Tramhalte lijnen 8, 23, 25