Nummers <1> t/m <10> in de tekst corresponderen met nummers op de kaart.

Wandeling A - deel 5 "Spangen" (4,0km)

…van Delfshaven over de Mathenesserdijk naar Spangen.

Delfshaven

Tramhalte lijn 4, 8 (Spanjaardstraat/Delfshaven Metro)

De Wandeling begint op de hoek Schiedamseweg/Mathenesserdijk. Vanaf de Schiedamse Weg lopen we de Mathenesserdijk op.

<1>

De Mathenesserdijk maakte deel uit van de Schielandse Hoge Zeedijk, die hier een wending in Noordelijke richting maakt. De naam Mathenesse verwijst naar een ambachtsheerlijkheid die al in 1276 wordt genoemd. Een ambachtsheerlijkheid was in het middeleeuwse feodale systeem een leengoed, dat een ambachtsheer in leen had van een hogere edelman. Het verschil met een hoge heerlijkheid was, dat de ambachtsheer niet mocht rechtspreken in halszaken (zaken waarop de doodstraf stond).  Binnen deze ambachtsheerlijkheid lagen de polders oud- en nieuw Mathenesse, die respectievelijk ten noorden en ten zuiden van de huidige Schiedamse weg lagen. De Schiedamse weg is in 1909 aangelegd als alternatieve brede route naar Schiedam. Tot die tijd had de Mathenesserdijk die functie.

Het gebouw op nr 438 (Restaurant Soif) is in 1896 gebouwd als de Herberg De Vergulde Zwaan. Een gevelelement herinnert hier nog aan. In deze herberg werden vaak openbare verkopen gehouden. Op nr. 430 staat een pand met Art Nouveau-gevel uit begin 20^e eeuw. Voorbeelden van neo-renaissance vinden we op nr. 436 (uit 1896) en 481 (1900). Op de hoek met de Noordschans staan de restanten van de molen "de Graankorrel" uit 1716. Omdat de molen op de Schielandse Hoge Zeedijk staat (nu Mathenesserdijk), moest het Hoogheemraadschap toestemming verlenen voor de bouw.  De molen kreeg aanvankelijk de naam Rouketel. Deze naam verwijst naar de moutwijnindustrie. In een rouw- of ruwketel wordt het uitgegiste beslag voor de winning van alcohol in een distilleerketel (de ruwketel) afgestookt. De molen veranderde een aantal keren van naam. Vanaf 1868 kreeg hij zijn huidge naam. In 1911 werd de molen eigendom van een broodbakkers coöperatie en ging bakkersmeel malen. In 1921 verloor de molen zijn wieken in een storm. Sinds die tijd wacht het op een renovatie. De Noordschans maakt deel uit van een verdedigingswerk uit 1572 en vormde tot begin 20^e eeuw de noordrand van Delfshaven.

We lopen rechtdoor over de Mathenesserdijk.

Op nr. 455 staat een Rooms-Katholiek schoolgebouw (nu ingebruik door het GK van Hogendorpcollege een VMBO-school; oorspronkelijk St Agnes- en St Annaschool). Het gebouw is in 1926 in gebruik genomen en bood onderdak aan twee katholieke lagere scholen voor meisjes. Eén school (gratis) voor arme kinderen (St Agnes) en één met schoolgeld voor de kinderen uit de welvarender klassen (St Anna). De school is gebouwd in 1924/25 en ontworpen door architect A.J. Kropholler in de stijl van de Delftse School. Karakteristiek voor Kropholler is het ambachtelijke metselwerk van baksteen en het gebruik van natuursteen en graniet. De gevelreliëfs zijn van J. Zijl. De school is het laatste deel wat rest van het complex van scholen rond de R.K. St. Anthonis Abt kerk, dat ook een pastorie en een klooster omvatte.

Bij de Spangense kade rechts naar beneden afdalen.

<2>

We lopen langs de Delfshavense Schie, die de vaarverbinding tussen Overschie en Delfshaven vormt en aan het eind van de 14^e eeuw is aangelegd, zodat Delft een eigen vaarverbinding kreeg met de zee. Voor die tijd was Delft voor haar export over water afhankelijk van Schiedam en Rotterdam, die tol eisten om zo concurrentievoordeel te behalen ten opzichte van Delft. Als we bij de Mathenesserbrug komen zien we aan de overzijde van het water de gerestaureerde bebouwing van het Mathenesserplein. In het midden van de jaren twintig had de gemeente meer behoefte om eenheid in de bebouwing te krijgen. In 1926 werd een schoonheidscommissie ingesteld. Voor de bebouwing van de Mathenesserweg en het Mathenesserplein werden de architecten Brinkman en Van der Vlugt aangezocht om de ontwerpen van verschillende ontwikkelaars op elkaar af te stemmen. Het ontwerp voor dit plein van J.H. van den Broek werd in hoge mate bepaald door verkeerskundige overwegingen: de brug, het wegenstelsel en het hoogteverschil t.o.v. de lagergelegen Aelbrechtskade. De twee torens vormen een poort naar de stad voor bezoekers die vanuit Schiedam kwamen. Ook de hoogbouw in het verlengde van de as van de brug bepalen de entree tot de stad. De wijk verpauperde in de jaren 80 en 90 sterk. Rond de eeuwwisseling is het complex deels gerenoveerd, deels vernieuwd en deels gereconstrueerd.

We lopen de Mathenesserbrug onderdoor en vervolgens gaan we links de trap op. Boven gekomen houden het  plantsoen aan onze rechterhand en lopen rechtdoor en houden daarna rechtsaan het laaggelegen deel van de Mathenesserdijk in.

Aan de rechterhand ligt de wijk Spangen. De wijk dankt haar naam aan de Spangense of Spaanse Polder. Hier in de buurt heeft ook vanaf 1310 het slot Spangen gestaan. In 1572 is het slot door de Delftenaren verwoest.

In 1918 werd hier met stratenaanleg begonnen. De polder was gemeentebezit en de gemeente had dus alle ruimte om haar eigen beleid te voeren. Burgdorfer, hoofd van de dienst plaatselijke werken van de gemeente gaf landschaps architect Pieter Verhagen opdracht voor een Stedebouwkundig plan.    Er werd gekozen voor een opzet met een centraal plein van waaruit straten straalsgewijs de wijk in lopen. Voor diverse blokken werden architecten als Oud, Brinkman, Buskens, Kruithof en Schmidt aangezocht. Er wordt veel met aaneengesloten woningblokken gewerkt met gemeenschappelijke voorzieningen als centrale verwarming, badhuis, wasruimte en fietsenstalling. Ook gemeenschappelijk groen is een nieuw element.

Bij de volgende kruising zien we rechts de zuidwestelijke hoek (Balkenstraat/Nic Beetsstraat) van het zogenoemde Wallisblok. Dit woningblok raakte in de jaren 80 en 90 van de 20e eeuw sterk in verval en werd woongebied voor drugshandelaren en verslaafden. De gemeente moest ingrijpen en kocht alle woningen aan. Vervolgens werden de woningen als kluswoningen gratis weggegeven aan geïnteresseerden, onder de voorwaarde dat zij verenigd in een kopersvereniging, de woningen zouden opknappen. Zij werden hierin ondersteund door het Steunpunt Wonen. Hiermee trok de gemeente een ondernemend type bewoners aan, waarvan men verwachte dat zij de buurt een nieuwe impuls zouden geven en zeer betrokken zouden raken bij de wijk. Het werd een succes en het idee werd ook op andere plaatsen in de stad en in Nederland met evenveel succes toegepast. Het blok dat de naam "Dichterlijke Vrijheid" kreeg - omdat de straatnamen naar dichters zijn vernoemd - kreeg diverse prijzen voor architectuur en sociale vernieuwing.

Tramhalte lijn 21, 23, 24

We lopen een paar honderd meter door langs de Mathenesserdijk tot we via een helling de Mathenesserdijk weer op kunnen lopen. We gaan nu verder tot  aan het P.C. Hooftplein.

<3>

Dit is het centrale plein van waaruit men de wijk binnengaat en waarvandaan straten de wijk in lopen. Links van het plein aan de Mathenesserdijk staat het Spiekmanmonument. Spiekman was mede-oprichter van de SDAP en gemeenteraadslid en deed veel voor de verbetering van de huisvesting van de arbeiders.

We lopen het P.C. Hooftplein af en gaan rechts de Da Costastraat in.

Begin jaren negentig dreigde Spangen ten onder te gaan aan een combinatie van verwaarlozing, verpaupering, drugsoverlast en criminaliteit. Dit werd nog versterkt door het verdrijven van drugsverslaafden uit de binnenstad en het sluiten van de drugsopvang "Perron Nul" bij het Centraal Station. Veel van de drugsoverlast verplaatste zich met name naar Spangen. De vele verwaarloosde en leegstaande panden (die op renovatie stonden te wachten) waren een dankbaar onderkomen voor verslaafden en dealers. Een initiatiefgroep van bewoners onder leiding van Annie Verdoold bracht de crisissituatie onder de aandacht van de burgemeester, waarop de stadsvernieuwing en drugsbeleid voor dit stadsdeel in een stroomversnelling kwamen. Nu zijn veel panden gerenoveerd of vervangen door nieuwbouw. De Da Costa straat is daar een goed voorbeeld van.

We gaan links de Nicolaas Beetsstraat in.

Hier zien we het nieuwbouwcomplex voor de Basisschool Kasteel Spangen, gecombineerd met woningbouw.

We gaan weer linksaf de Spartastraat in.

<4>

We komen nu langs het stadion van de voetbalvereniging Sparta. Sparta is de oudste club in het betaalde voetbal. De club werd in 1888 opgericht. In 1959 wordt Sparta voor het laatst kampioen. Op Europees terrein heeft Sparta een bescheiden erelijst. In het seizoen 83/84 wint het van HSV uit Hamburg maar wordt een ronde later door Borussia Möndchengladbach uitgeschakeld. De prestaties van Sparta in de eredivisie zijn op zijn best wisselvallig te noemen. Soms in degradatiegevaar, soms uitschieters naar boven, zoals de zesde plaats in 1996, toen ook een finaleplaats in de strijd om de KNVB-beker werd bereikt. In 2002 degradeert de club voor het eerst in zijn bestaan uit de eredivisie. In 2005 keert de club weer terug op het hoogste niveau om in 2010 weer te degraderen. Het is stuivertje wisselen met stadgenoot Excelsior, dat in een direct duel in de nacompetitie van Sparta wint.  Sinds 1916 voetbalt de club in "Het Kasteel". Dit is dus al voordat de wijk Spangen was gebouwd. Het stadion was een ontwerp van de architecten De Roos en Overeynder. Gedurende het seizoen 1998/99 wordt het stadion grondig verbouwd. Het veld is 90 graden gedraaid en het stadion krijgt drie moderne tribunes. De karakteristieke voorzijde van het stadion uit 1916 blijft gelukkig behouden. Het kasteelgebouw is te huur voor evenementen en feesten.

Tramhalte lijn 4, 8

We lopen de Spartastraat uit en gaan links de Van Lennepstraat in. We steken de Bilderdijkstraat over en vervolgen de Van Lennepstraat tot de Potgieterstraat die we rechtsaf inslaan. Dan gaan we links de poort door van de Justus van Effenstraat.

<5>

Het Justus van Effenblok van Michiel Brinkman uit 1921 was een experiment voor moderne achitectonische vormgeving. Het rekende af met de tot dan toe veel toegepaste alkoofwoningen. Dit waren goedkope, door speculanten (zonder architect) gebouwde huizen met een onverlichte tussenkamer (alkoof). Die alkoof werd als oorzaak van veel sociale problemen gezien, met name op het gebied van hygiëne en ventilatie. Het gaat hier om een blok van 150 x 80 meter met vier binnenstraten en 264 woningen. De gebouwen hebben vier verdiepingen met etagewoningen op de begane grond en eerste verdieping. Op de derde en vierde woonlaag zijn maisonnettes, bereikbaar via een doorlopende galerij die tot 3 meter breed is. Met twee goederenliften konden bakkers en melkboeren met hun karren op de bovenstraat komen. De ingangen tot alle woningen bevinden zich aan de binnenzijde van het blok hetgeen de gemeenschapsvorming bevorderde. Het gebouw dat dwars door het blok loopt huisvestte vroeger de gemeenschappelijke voorzieningen, zoals de CV, het badhuis, de wasruimte en speelterras voor kinderen. Er was aanvankelijk veel kritiek op de plannen: ze zouden on-Hollands zijn, te collectief en de voorzieningen werden als te duur ervaren. Ook de toepassing van een galerij zou kunnen leiden tot "gevaren van moreelen aard". De galerij is van grote invloed geweest op de woningbouw in de perioden erna. In 1984 vond een renovatie van het complex plaats. Twee maisonnettes zijn samengevoegd tot een vijfkamer woning. Veel authentiek elementen gingen daarbij verloren. Alle gevels werden wit gesausd, waardoor charme van de bakstenen gevel verloren ging. Na de renovatie ging het complex door verwaarlozing en slechte bewoning snel achteruit. In 2010 besloot eigenaar woningcorporatie Woonstad tot een omvangrijke restauratie en renovatie. Aan de buitenkant werd het complex minitieus in oude luister hersteld. De witte verflaag werd van de gevels verwijderd, waardoor de oorspronkelijke bakstenen weer zichtbaar zijn geworden. Tegelijkertijd werden de uiteindelijk 154 woningen aangepast aan de woonwensen van deze tijd. Het project onder leiding van restauratie architecten Molenaar en Hebly werd in 2013 beloond met de Gulden Feniksprijs in de categorie renovatie.

We verlaten het blok aan de Jan Luykenstraat en gaan rechtsaf. Vervolgens lopen we links de Spaanse bocht in. Bij het speelplein gaan we de trap op naar boven.

<6>

We staan nu op het Marconiplein. Voor ons zien we de drie torens van het Europoint complex uit 1975. Twee torens zijn in gebruik door de gemeente. De rechter toren is in gebruik bij het Zadkine College, een vmbo-school.

Marconiplein

Tramhalte Marconiplein: lijnen 4, 8, 21, 23, 24

We lopen langs het Metro/Tram station in de richting van het Europoint. We houden rechts aan en lopen naar het stoplicht. We steken de Tjalklaan over.

<7>

Rechts zien we het Witte Dorp. In 1922 werd het als noodvoorziening gebouwd door JP Oud. 25 jaar zou het mee moeten waarna het gesloopt zou worden. Pas in 1985 besluit de gemeente tot sloop en nieuwbouw. Dit wordt door stedenbouwers betreurd. Het centraal gelegen plein met wilgen is behouden, alsmede de  door de hechte bewonersgemeenschap gekoesterde dorpse sfeer. Onder aan de dijk aan de Aakstraat staat de directiekeet, een ontwerp van JP Oud uit 1923. Dit is een replica van de originele keet voor de bouwdirectie tijdens de bouw van het Witte Dorp. De keet bleef na de voltooiing van de wijk staan en deed een tijd dienst als winkel. Tijdens de oorlog werd de inmiddels verwaarloosde keet opgestookt. Tijdens de renovatie van het Witte Dorp in 1989 is de replica naast de wijk geplaatst. Het is naast café de Unie (Mauritsweg) het enige bouwwerk van Oud in Rotterdam, waarin hij getuigd van zijn lidmaatschap van de kunstgroep "De Stijl". Het gebouw bestaat uit drie ineengeschoven delen elk in zijn eigen kleur.

We vervolgen de Schiedamseweg en steken bij het stoplicht linksaf over. We gaan vervolgens de eerste straat rechts de Marconistraat in.

<8>

We komen nu bij de Rotterdamse Citrusveiling. Een gebouw van Maaskant uit 1955. De havens in deze omgeving zijn vrijwel uitsluitend in gebruik voor de overslag van fruit. Het gebouw was een initiatief van drie fruitimporteurs. Twee van die drie bedrijven vestigden zich ook in het complex. De opdracht ging in 1951 naar het bureau Van Tijen en Maaskant. Het expressieve gebouw heeft een min of meer open hal en grappig zijn ook de erkervormige telefoonscelletjes op de tweede etage, van waaruit de handelaren konden bellen met hun afnemers. In het gebouw werd het fruit partijgewijs geclassificeerd en geveild. De ronde vorm van het gebouw is het gevolg van het feit dat het gebouw ingeklemd lag tussen de sporen van de havenspoorlijn.  Het verder rechthoekige gebouw is aan de noordwesthoek afgeschuind om vrachtauto's toegang tot het terrein te verlenen. Een lager bouwdeel is iets naar achteren geplaatst. Het bevat op de begane grond opslagruimte en op de verdieping kantoorruimtes voor de twee fruitimporteurs. Twee glazen trappenhuizen zijn aan weerszijden vooruit geschoven. Aan de achterzijde van dit bouwdeel bevindt zich een laadperron naar de spoorlijn. Het gebouw is nu beschikbaar als vergader- en congreslocatie.

<9>

Iets verderop op Marconistraat 39 is "Weelde" gevestigd in een oude loods. Hier is een culturele vrijplaats met een restaurant waar landbouwproducten worden verkocht en bereid, die hier en  op allerlei andere plekken in de stad worden verbouwd, zoals leegstaande kantoren, braakliggende terreinen en daken van gebouwen.

We lopen terug naar het Metrostation Marconiplein.

Marconiplein

Tramhalte Marconiplein: lijnen 4, 8, 21, 23, 24